ميلاد سابوتاي اورمولو
مبداء سنجش زمان و تقسيم‌بندي آن به طور دقيق مشخص نيست ولي بنا به عقيده ي دانشمندان و پژوهشگران از زماني كه تمدن شروع گشته ، تقويم نيز آغاز شده است. بر اساس آثار و مداركي كه تا به امروز به دست آمده "پروتو-تورك"ها پيشگامان امر سنجش و تقسيم بندي زمان بوده اند. سومرها (اجداد توركان) اولين كساني بودند كه به اهميت زمان واقف گشته و براي آن تقسيم بندي هاي خاصي در نظر گرفتند كه تا به امروز در سرتاسر جهان بكار برده مي شود.
با استنباط به تبلت ها (لوحه ها) ، مجسمه ها و ديگر اشياي بدست آمده از تمدن سومر مي توان دريافت كه آنان در علم نجوم بي نظير بوده و بر اساس وضعيت هاي نجومي و با كمترين خطاي ممكن زمان را به واحد هاي مختلفي تقسيم‌بندي كرده و به سنجش آن پرداخته اند.
البته شايد بتوان ابراز داشت تمدن درخشان "ارتته" (آراتتا) كه آنان نيز از اجداد تركان امروزي به شمار مي روند و در همسايگي تمدن سومر بوده اند (واقع در آذربايجان و ما بين درياچه اورميه و درياچه وان) و به لحاظ نژادي با آنان قرابت داشتند نيز در پيشگامي امر سنجش و تقسيم بندي زمان شريك سومرها بوده اند.
چنانچه در نوشته هاي پروفسور زهتابي ، پروفسور لئو اوپنهايم ، كريمر ، كامر و بسياري ديگر از مورخان و پژوهشگران و با توجه به افسانه هاي سومري از جمله افسانه ي «انمركر شاهِ دولت-شهر اوروك و فرمانرواي ارتته» و افسانه هاي «لوكال باندا» و «كوه هوروم» ، فرمانروايان دولت-شهر سومري اوروك همواره به سرزمين ارتته با منابع سرشارش و نيز به استادكاران و صنعتگران ماهرش چشم دوخته بودند و جداي از اينكه تمدن سومر به لحاظ علم و دانش در زمان خود بي همتا بوده ولي در موارد بسياري خود را نيازمند دانش و تكنولوژي مردمان ارتته مي‌ديده اند.
از جمله خدماتي كه سومرها در ارتباط با زمان به بشر عرضه داشته اند مي توان به موارد زير اشاره كرد :
1. تقسيم شبانه روز به 24 ساعت
2. تقسيم هر ساعت به 60 دقيقه
3. تقسيم هر دقيقه به 60 ثانيه
4. تقسيم هر سال به 12 ماه
5. تقسيم هر ماه به 30 روز
نكته ي بسيار جالب درباره ي تقسيم بندي هاي سومرها اين است كه همگي آنها مضربي از عدد 6 هستند.
نام ماه هاي ايلامي (از ديگر اقوام ترك) و احتمالاً سومري چنين بوده است :
1. حادوكانناس / 2. تورمور / 3. ساكورشيس / 4. كارمابداس / 5. تورناب شيش / 6. قارباسيس / 7. باگياتيس / 8. مارقاس ناس / 9. حاسياتياس / 10. حاناماكاس / 11. ساميماس / 12. ميكانناس
تقويم سومرها از اعتدال بهاري يعني روز اول بهار و عيد يئني گون (ارگه‌نه‌قون / اوغوز) (نوروز) آغاز مي شده كه بعد ها همين عيد به فرهنگ ديگر ملل و اقوام نيز رسوخ يافته است. قبل از تورك‌ها اين عيد در فرهنگ هيچ قوم و ملتي وجود نداشته است. همچنين ايلاميان نيز اول هر سال يعني اين عيد و آغاز نيمه ي دوم سال را جشن مي‌گرفته اند.
تقويم هاي توركي :
تورك ها در بازه هاي زماني و موقعيت هاي مكاني مختلف تقويم هاي مختلفي به كار برده اند كه از ميان آنها مي توان به اسكي تورك چاغ‌ساياري (تقويم تركي باستان) ، تقويم ختايي ، 12 حئيوانلي چاغ‌سايار (تقويم 12 گانه حيوانات) اشاره كرد.
تقويم توركي باستان :
مبداء اين تقويم توركي به صورت دقيق مشخص نمي باشد. ولي نوشته‌هايي در اين باره وجود دارد كه نيازمند پژوهش بيشتر مي‌باشند.
تقويم ختايي :
در تركستان باستان و در سرزمين چين امروزي توركان ختايي تقويم خاصي به كار مي بردند كه هر سال آن 365 روز و 7 گاه و 40.16 فنگ مي باشد. سال ختايي از نيمه ي برج دلو (بهمن) يعني روز 46-ام زمستان شروع مي شود. در اين تقويم فصل بهار از روز 46-ام فصل زمستان تقويم هاي ديگر و فصل تابستان نيز از 46-ام فصل بهار ساير تقويم ها آغاز مي گردد. بقيه ي فصول نيز به همين منوال مي باشند.
همچنين در اين گاه شمار هر شبانه روز به 12 قسمت به نام «چاغ / چاغا» تقسيم مي شود كه به حساب امروزي برابر با 2 ساعت است و هر يك را به اسم حيواني خاص (همان حيوانات تقويم 12گانه) مي نامند. هر چاغ نيز به 8 قسمت 15 دقيقه اي به نام «گاه / كهنا» تقسيم مي گردد. از طرفي نيز هر شبانه روز به 10000 قسمت تقسيم مي شود كه «فنگ / فنگا» خوانده مي شود و هر يك برابر با 8.64 ثانيه است.
گفتني است اين تقويم با ديدن ستارگان خاصي در ارتباط است.
12 حئيوانلي چاغ‌سايار (تقويم 12 گانه حيوانات) :
اين تقويم از مهمترين تقويم هاي توركان به شمار مي رود كه علاوه بر خود توركان در گستره ي وسيعي ميان ملل و اقوام مختلف از جمله تمام زرد پوستان بخصوص چينيان و مغولان ، آسياي مركزي و شرقي ، جنوب و جنوب شرقي هند و ... كاربرد داشته و دارد. اين تقويم در دوران سلجوقيان به صورت غير رسمي در منطقه ايران امروزي متداول بوده است (البته برخي تداول آن در منطقه ايران امروزي را قبل از سلجوقيان مي دانند.) ولي بعد از حمله ي مغول ها و پس از اينكه «خواجه نصيرالدين طوسي» آن را در مراغه بررسي نمود و در اثر خود به نام «زيج ايلخاني» به آن رسميت بخشيد به عنوان تقويم رسمي كشور مورد استفاده قرار گرفت. در خصوص وجه تسميه اين سالها "كاشغري" (ماحميد كاشغرلي) در "ديوان الغات الترك" داستاني را نقل مي كند كه خلاصه ي آن بدين شرح است :
"يكي از پادشاهان ترك پس از اشتباهي كه در ثبت تاريخ يكي از جنگ ها بوجود آمد بر آن شد براي ثبت تاريخ جنگ ها و ساير حوادث همانند ماه هاي 12 گانه ، دوره ي 12 گانه ي سالها را نيز تنظيم كند. پس از كش و قوس هاي فراوان و رد پيشنهاد بسياري از درباريان و عالمان مبني بر استفاده از صور فلكي ، در مراسم شكاري كه در دشت «ايلا» ترتيب داده شده بود حيوانات وحشي را در حوالي رود «ايلا» در تنگنا قرار داد. وقتي كه شروع به صيد و شكار كرد 12 گروه از آنها به ترتيبي كه در ادامه بدان اشاره خواهد شد از آب رود ايلا گذشتند. بدين صورت از آن پس اين 12 گونه حيوان در تنظيم دوره‌ي سال هاي تقويم مورد استفاده قرار گرفتند."
اين داستان جنبه ي اساطيري داشته و اهميت اين حيوانات را در فرهنگ اساطير كهن تركان نشان مي دهد البته بعد ها با گسترش اين تقويم در سرزمين هاي ديگر اين حيوانات در فرهنگ ساير ملل و اقوام نيز اهميت يافت.
2 كتبيه از كتيبه هاي "اورخون" يعني "گول تيگين" و "بيلگه قاغان" اولين متون توركي مي باشند كه به سالهاي حيوانات به عنوان تقويم تاريخ توركان اشاره كرده اند. علاوه بر آغاز فصل بهار يعني عيد يئني‌گون (نوروز) اين تقويم توركان مبدا ديگري نيز داشته كه از 15 بهمن آغاز مي شده است. بعد ها اين تقويم بر اساس هجري قمري و شمسي و ميلادي نيز تنظيم شد.
نكته ي قابل ذكر ديگر اين است كه "ابوريحان بيرني" و "رشيد الدين فضل الله" نيز در آثار خود به اين تقويم توركان اشاره كرده اند. همچنين جهانگرد مشهور اهل ونيز ، "ماركوپولو" در قرن 7 هجري پس از 20 سال زندگي در چين در سفرنامه ي خود مي نويسد: "در خان باليق (نام قديمي و توركي شهر پكن به معناي پايتخت) بيش از 5000 منجم و فالگير مسلمان ، مسيحي و ختايي وجود دارد و قابل ذكر است كه تورك ها بخصوص تاتارها دور 12 گانه‌ي سالها را تنظيم كرده اند كه در آن هر سال را به اسم حيواني مي خوانند و پس از اتمام يك دوره ، دوره ي ديگر به صورت گردشي ادامه پيدا مي‌كند."
قابل ذكر است در گذشته مردم بر اساس خلق و خو و رفتار و كردار هر حيوان در مورد آن سال تفأل و اعتقادات خاصي داشته اند.
در تقويم هاي توركي هر يك از 12 سال دور 12 گانه به نام حيواني خاص است. هر سال نيز به 12 ماه تقسيم مي شود كه دوباره به نام همان حيوانات خوانده مي شوند. هر روز نيز 12 چاغ است كه همانطور كه گفته شد باز به نام همان 12 حيوان نامگذاري شده اند. اين 12 حيوان به شرح زير است:
1. سيچان (سيچقان) - موش / 2. اؤكوز (اود ، اينك) – گاو / 3. بارس (قافلان) - پلنگ / 4. دووشان (تاووشقان) - خرگوش / 5. ناققا (ناك ، لوي) - نهنگ / 6. ايلان - مار / 7. آت (يونت) - اسب / 8. قويون (قوي) - گوسفند / 9. پيچي (بيچي) - ميمون / 9. تويوق (توخاقوي) - مرغ / 11. ايت - سگ / 12. دونقوز (تونقوز) - خوك
نكته ي بسيار مهم درباره ي اين تقويم‌ها اين است كه در موارد بسياري جنبه هاي مشتركي با هم داشته يا در هم ادغام گشته اند.
در مورد نام ماه ها و روزهاي هفته بايد گفت كه در بازه هاي زماني و موقعيت هاي مكاني مختلف نام هاي مختلفي بكار برده شده است. در اينجا نام هايي كه مختص منطقه ي آذربايجان بوده و تداول بسياري داشته است ، آورده مي شود.
ماه ها :
1. قوچ - آغلار گولر (فروردين) / 2. بوغا - گولن آي (ارديبهشت) / 3. ائكيزلر - قيزاران آي (خرداد) / 4. يئنگج - قورا پيشيرن (تير) / 5. آسلان - قويروق دوغان (مرداد) / 6. باشاق - زومار آيي (شهريور) / 7. اؤلچن - خزل آيي (مهر) / 8. چايان - قيروو آيي (آبان) / 9. اوخ آتان - آذر (آذر) / 10. اوغلاق - چيلله (دي) / 11. قووا - دوندوران آي (بهمن) / 12. باليقلار - بايرام آيي (اسفند)
روزهاي هفته :
1. يئل گونو - يئللي گون (شنبه) / 2. گون گونو - سود گونو (يكشنبه) / 3. آي گونو - دوز گونو (دوشنبه) / 4. يئر گونو - آرا گون (سه شنبه) / 6. گؤي گونو - اود گونو (چهارشنبه) / 6. سو گونو - سو گونو (پنجشنبه) / 7. ائل گونو - آيني گون (جمعه)
فصول :
1. ياز ، يازين ، آچار (بهار) / 2. ياي ، يايخان ، دولار (تابستان) / 3. گوز ، پاييز ، سولار (پاييز) / 4. قيش ، دونار (زمستان)
منابع:
ايران توركلرينين اسكي تاريخي (پروفسور محمدتقي زهتابي) / دونيا تقويم لري و تورك تقويمي (بهرام اسدي) / ديوان الغات الترك (محمود كاشغري) / سه سنگياد باستاني (دكتر محمدزاده صديق) / سالنامه فارسي توشقان ئيل (دكتر اسماعيل مصباح) / گاهشماري ايران (احمد بيرشك) / نشريه ياشايش شماره 188 ( مقاله نوشته شده توسط يئكنلي) / ماهنامه بايرام شماره 32 و 33 / تحقيقات شخصي ديگر
مبداء سنجش زمان و تقسيم‌بندي آن به طور دقيق مشخص نيست ولي بنا به عقيده ي دانشمندان و پژوهشگران از زماني كه تمدن شروع گشته ، تقويم نيز آغاز شده است. بر اساس آثار و مداركي كه تا به امروز به دست آمده "پروتو-تورك"ها پيشگامان امر سنجش و تقسيم بندي زمان بوده اند. سومرها (اجداد توركان) اولين كساني بودند كه به اهميت زمان واقف گشته و براي آن تقسيم بندي هاي خاصي در نظر گرفتند كه تا به امروز در سرتاسر جهان بكار برده مي شود.
با استنباط به تبلت ها (لوحه ها) ، مجسمه ها و ديگر اشياي بدست آمده از تمدن سومر مي توان دريافت كه آنان در علم نجوم بي نظير بوده و بر اساس وضعيت هاي نجومي و با كمترين خطاي ممكن زمان را به واحد هاي مختلفي تقسيم‌بندي كرده و به سنجش آن پرداخته اند.
البته شايد بتوان ابراز داشت تمدن درخشان "ارتته" (آراتتا) كه آنان نيز از اجداد تركان امروزي به شمار مي روند و در همسايگي تمدن سومر بوده اند (واقع در آذربايجان و ما بين درياچه اورميه و درياچه وان) و به لحاظ نژادي با آنان قرابت داشتند نيز در پيشگامي امر سنجش و تقسيم بندي زمان شريك سومرها بوده اند.
چنانچه در نوشته هاي پروفسور زهتابي ، پروفسور لئو اوپنهايم ، كريمر ، كامر و بسياري ديگر از مورخان و پژوهشگران و با توجه به افسانه هاي سومري از جمله افسانه ي «انمركر شاهِ دولت-شهر اوروك و فرمانرواي ارتته» و افسانه هاي «لوكال باندا» و «كوه هوروم» ، فرمانروايان دولت-شهر سومري اوروك همواره به سرزمين ارتته با منابع سرشارش و نيز به استادكاران و صنعتگران ماهرش چشم دوخته بودند و جداي از اينكه تمدن سومر به لحاظ علم و دانش در زمان خود بي همتا بوده ولي در موارد بسياري خود را نيازمند دانش و تكنولوژي مردمان ارتته مي‌ديده اند.
از جمله خدماتي كه سومرها در ارتباط با زمان به بشر عرضه داشته اند مي توان به موارد زير اشاره كرد :
1. تقسيم شبانه روز به 24 ساعت
2. تقسيم هر ساعت به 60 دقيقه
3. تقسيم هر دقيقه به 60 ثانيه
4. تقسيم هر سال به 12 ماه
5. تقسيم هر ماه به 30 روز
نكته ي بسيار جالب درباره ي تقسيم بندي هاي سومرها اين است كه همگي آنها مضربي از عدد 6 هستند.
نام ماه هاي ايلامي (از ديگر اقوام ترك) و احتمالاً سومري چنين بوده است :
1. حادوكانناس / 2. تورمور / 3. ساكورشيس / 4. كارمابداس / 5. تورناب شيش / 6. قارباسيس / 7. باگياتيس / 8. مارقاس ناس / 9. حاسياتياس / 10. حاناماكاس / 11. ساميماس / 12. ميكانناس
تقويم سومرها از اعتدال بهاري يعني روز اول بهار و عيد يئني گون (ارگه‌نه‌قون / اوغوز) (نوروز) آغاز مي شده كه بعد ها همين عيد به فرهنگ ديگر ملل و اقوام نيز رسوخ يافته است. قبل از تورك‌ها اين عيد در فرهنگ هيچ قوم و ملتي وجود نداشته است. همچنين ايلاميان نيز اول هر سال يعني اين عيد و آغاز نيمه ي دوم سال را جشن مي‌گرفته اند.
تقويم هاي توركي :
تورك ها در بازه هاي زماني و موقعيت هاي مكاني مختلف تقويم هاي مختلفي به كار برده اند كه از ميان آنها مي توان به اسكي تورك چاغ‌ساياري (تقويم تركي باستان) ، تقويم ختايي ، 12 حئيوانلي چاغ‌سايار (تقويم 12 گانه حيوانات) اشاره كرد.
تقويم توركي باستان :
مبداء اين تقويم توركي به صورت دقيق مشخص نمي باشد. ولي نوشته‌هايي در اين باره وجود دارد كه نيازمند پژوهش بيشتر مي‌باشند.
تقويم ختايي :
در تركستان باستان و در سرزمين چين امروزي توركان ختايي تقويم خاصي به كار مي بردند كه هر سال آن 365 روز و 7 گاه و 40.16 فنگ مي باشد. سال ختايي از نيمه ي برج دلو (بهمن) يعني روز 46-ام زمستان شروع مي شود. در اين تقويم فصل بهار از روز 46-ام فصل زمستان تقويم هاي ديگر و فصل تابستان نيز از 46-ام فصل بهار ساير تقويم ها آغاز مي گردد. بقيه ي فصول نيز به همين منوال مي باشند.
همچنين در اين گاه شمار هر شبانه روز به 12 قسمت به نام «چاغ / چاغا» تقسيم مي شود كه به حساب امروزي برابر با 2 ساعت است و هر يك را به اسم حيواني خاص (همان حيوانات تقويم 12گانه) مي نامند. هر چاغ نيز به 8 قسمت 15 دقيقه اي به نام «گاه / كهنا» تقسيم مي گردد. از طرفي نيز هر شبانه روز به 10000 قسمت تقسيم مي شود كه «فنگ / فنگا» خوانده مي شود و هر يك برابر با 8.64 ثانيه است.
گفتني است اين تقويم با ديدن ستارگان خاصي در ارتباط است.
12 حئيوانلي چاغ‌سايار (تقويم 12 گانه حيوانات) :
اين تقويم از مهمترين تقويم هاي توركان به شمار مي رود كه علاوه بر خود توركان در گستره ي وسيعي ميان ملل و اقوام مختلف از جمله تمام زرد پوستان بخصوص چينيان و مغولان ، آسياي مركزي و شرقي ، جنوب و جنوب شرقي هند و ... كاربرد داشته و دارد. اين تقويم در دوران سلجوقيان به صورت غير رسمي در منطقه ايران امروزي متداول بوده است (البته برخي تداول آن در منطقه ايران امروزي را قبل از سلجوقيان مي دانند.) ولي بعد از حمله ي مغول ها و پس از اينكه «خواجه نصيرالدين طوسي» آن را در مراغه بررسي نمود و در اثر خود به نام «زيج ايلخاني» به آن رسميت بخشيد به عنوان تقويم رسمي كشور مورد استفاده قرار گرفت. در خصوص وجه تسميه اين سالها "كاشغري" (ماحميد كاشغرلي) در "ديوان الغات الترك" داستاني را نقل مي كند كه خلاصه ي آن بدين شرح است :
"يكي از پادشاهان ترك پس از اشتباهي كه در ثبت تاريخ يكي از جنگ ها بوجود آمد بر آن شد براي ثبت تاريخ جنگ ها و ساير حوادث همانند ماه هاي 12 گانه ، دوره ي 12 گانه ي سالها را نيز تنظيم كند. پس از كش و قوس هاي فراوان و رد پيشنهاد بسياري از درباريان و عالمان مبني بر استفاده از صور فلكي ، در مراسم شكاري كه در دشت «ايلا» ترتيب داده شده بود حيوانات وحشي را در حوالي رود «ايلا» در تنگنا قرار داد. وقتي كه شروع به صيد و شكار كرد 12 گروه از آنها به ترتيبي كه در ادامه بدان اشاره خواهد شد از آب رود ايلا گذشتند. بدين صورت از آن پس اين 12 گونه حيوان در تنظيم دوره‌ي سال هاي تقويم مورد استفاده قرار گرفتند."
اين داستان جنبه ي اساطيري داشته و اهميت اين حيوانات را در فرهنگ اساطير كهن تركان نشان مي دهد البته بعد ها با گسترش اين تقويم در سرزمين هاي ديگر اين حيوانات در فرهنگ ساير ملل و اقوام نيز اهميت يافت.
2 كتبيه از كتيبه هاي "اورخون" يعني "گول تيگين" و "بيلگه قاغان" اولين متون توركي مي باشند كه به سالهاي حيوانات به عنوان تقويم تاريخ توركان اشاره كرده اند. علاوه بر آغاز فصل بهار يعني عيد يئني‌گون (نوروز) اين تقويم توركان مبدا ديگري نيز داشته كه از 15 بهمن آغاز مي شده است. بعد ها اين تقويم بر اساس هجري قمري و شمسي و ميلادي نيز تنظيم شد.
نكته ي قابل ذكر ديگر اين است كه "ابوريحان بيرني" و "رشيد الدين فضل الله" نيز در آثار خود به اين تقويم توركان اشاره كرده اند. همچنين جهانگرد مشهور اهل ونيز ، "ماركوپولو" در قرن 7 هجري پس از 20 سال زندگي در چين در سفرنامه ي خود مي نويسد: "در خان باليق (نام قديمي و توركي شهر پكن به معناي پايتخت) بيش از 5000 منجم و فالگير مسلمان ، مسيحي و ختايي وجود دارد و قابل ذكر است كه تورك ها بخصوص تاتارها دور 12 گانه‌ي سالها را تنظيم كرده اند كه در آن هر سال را به اسم حيواني مي خوانند و پس از اتمام يك دوره ، دوره ي ديگر به صورت گردشي ادامه پيدا مي‌كند."
قابل ذكر است در گذشته مردم بر اساس خلق و خو و رفتار و كردار هر حيوان در مورد آن سال تفأل و اعتقادات خاصي داشته اند.
در تقويم هاي توركي هر يك از 12 سال دور 12 گانه به نام حيواني خاص است. هر سال نيز به 12 ماه تقسيم مي شود كه دوباره به نام همان حيوانات خوانده مي شوند. هر روز نيز 12 چاغ است كه همانطور كه گفته شد باز به نام همان 12 حيوان نامگذاري شده اند. اين 12 حيوان به شرح زير است:
1. سيچان (سيچقان) - موش / 2. اؤكوز (اود ، اينك) – گاو / 3. بارس (قافلان) - پلنگ / 4. دووشان (تاووشقان) - خرگوش / 5. ناققا (ناك ، لوي) - نهنگ / 6. ايلان - مار / 7. آت (يونت) - اسب / 8. قويون (قوي) - گوسفند / 9. پيچي (بيچي) - ميمون / 9. تويوق (توخاقوي) - مرغ / 11. ايت - سگ / 12. دونقوز (تونقوز) - خوك
نكته ي بسيار مهم درباره ي اين تقويم‌ها اين است كه در موارد بسياري جنبه هاي مشتركي با هم داشته يا در هم ادغام گشته اند.
در مورد نام ماه ها و روزهاي هفته بايد گفت كه در بازه هاي زماني و موقعيت هاي مكاني مختلف نام هاي مختلفي بكار برده شده است. در اينجا نام هايي كه مختص منطقه ي آذربايجان بوده و تداول بسياري داشته است ، آورده مي شود.
ماه ها :
1. قوچ - آغلار گولر (فروردين) / 2. بوغا - گولن آي (ارديبهشت) / 3. ائكيزلر - قيزاران آي (خرداد) / 4. يئنگج - قورا پيشيرن (تير) / 5. آسلان - قويروق دوغان (مرداد) / 6. باشاق - زومار آيي (شهريور) / 7. اؤلچن - خزل آيي (مهر) / 8. چايان - قيروو آيي (آبان) / 9. اوخ آتان - آذر (آذر) / 10. اوغلاق - چيلله (دي) / 11. قووا - دوندوران آي (بهمن) / 12. باليقلار - بايرام آيي (اسفند)
روزهاي هفته :
1. يئل گونو - يئللي گون (شنبه) / 2. گون گونو - سود گونو (يكشنبه) / 3. آي گونو - دوز گونو (دوشنبه) / 4. يئر گونو - آرا گون (سه شنبه) / 6. گؤي گونو - اود گونو (چهارشنبه) / 6. سو گونو - سو گونو (پنجشنبه) / 7. ائل گونو - آيني گون (جمعه)
فصول :
1. ياز ، يازين ، آچار (بهار) / 2. ياي ، يايخان ، دولار (تابستان) / 3. گوز ، پاييز ، سولار (پاييز) / 4. قيش ، دونار (زمستان)
منابع:
ايران توركلرينين اسكي تاريخي (پروفسور محمدتقي زهتابي) / دونيا تقويم لري و تورك تقويمي (بهرام اسدي) / ديوان الغات الترك (محمود كاشغري) / سه سنگياد باستاني (دكتر محمدزاده صديق) / سالنامه فارسي توشقان ئيل (دكتر اسماعيل مصباح) / گاهشماري ايران (احمد بيرشك) / نشريه ياشايش شماره 188 ( مقاله نوشته شده توسط يئكنلي) / ماهنامه بايرام شماره 32 و 33 / تحقيقات شخصي ديگر